DHA, EPA – Dưỡng chất tối ưu thị lực và não bộ cho trẻ nhỏ

Ngày nay,  khi đời sống vật chất ngày một cải thiện thì yêu cầu của xã hội đối với từng cá nhân càng lúc càng cao. Do vậy, không ít các bậc phụ huynh luôn lo lắng làm thế nào để cho trẻ phát triển tốt nhất về thể chất và đặc biệt là trí tuệ. Trong những thập kỉ gần đây, người ta phát hiện DHA, EPA có vai trò quan trọng trong việc hình tối ưu thị lực và não bộ. Tuy nhiên, đa số mọi người vẫn chưa hiểu rõ về nó gây ra những lầm lẫn làm ảnh hưởng tới sự phát triển của trẻ nhỏ và kinh tế gia đình.

Như chúng ta đã biết, chất dinh dưỡng bao gồm các nhóm sau: đạm, đường, béo, nước, vitamin và khoáng chất, chất xơ. Trong nhóm chất béo, người ta lại chia ra làm 2 nhóm: chất béo bão hòa và chất béo không bão hòa. Chất béo không bão hòa bao gồm omega 3-6-9. Tuy nhiên chỉ có nhóm chất omega 3-6 mới được xem là chất béo thiết yếu (cơ thể không tự tổng hợp mà phải bổ sung từ thực phẩm). DHA, EPA mà chúng ta hay đề cập thuộc nhóm omega-3. Để dễ hình dung chúng ta theo dõi sơ đồ sau:

(ALA: Alpha Linoleic Acid; DHA: DocosaHexaenoic Acid; EPA: EicosaPentaenoic Acid)

Thực ra, trong nhóm omega-3 có tới nhiều nhóm acid béo, tuy nhiên chỉ có 3 loại acid béo (ALA, DHA, EPA) là quan trọng nhất với cơ thể mà thôi.

Từ xa xưa, ông cha ta qua kinh nghiệm ẩm thực đã tổng kết ra rằng “Ăn cá cho thông minh”, “ Ăn cá cho sáng mắt”! Thật vậy, DHA và EPA chính là một trong những thành phần chính để hình thành hệ thần kinh trung ương thai nhi (bao gồm não, tủy sống ..) và võng mạc mắt của trẻ; đặc biệt là trong giai đoạn cuối thai kì. Thời kì nhũ nhi, sự thiếu hụt EPA, DHA  được cho là nguyên nhân gây kém phát triển trí não.

Đối với trẻ nhỏ là vậy, còn đối với các đối tượng khác thì nhóm omega-3 (EPA, DHA) cũng có vai trò cực kì quan trọng. Đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng việc bổ sung EPA, DHA giảm tần suất tái phát bệnh lý mạch vành và suy tim. Ngoài ra, chế độ bổ sung EPA, DHA cũng làm giảm nguy cơ mắc bệnh xơ vữa mạch máu (là tác nhân chính cho bệnh lý tăng huyết áp ở người cao tuổi).

Trong những năm gần đây, các nghiên cứu khoa đã chỉ ra những lợi ích của DHA trong bệnh lý suy giảm chức năng não ở người cao tuổi (bệnh Alzheimer’s). Tuy nhiên những kết quả này cần được chứng minh cụ thể hơn bằng các nghiên cứu lớn hơn.

Lợi ích là vậy, tuy nhiên không phải ai cũng dễ dàng tiếp cận dưỡng chất này mặc dù EPA, DHA có rất nhiều trong thực phẩm.

  • Bảng thành phần EPA, DHA trong 100g thực phẩm (ăn được):
Stt Tên thực phẩm EPA (gram) DHA (gram)
1 Cá hồi 0,86 1,1
2 Cá thu đao 0,51 0,93
3 Cá nục 0,54 0,91
4 Cá mòi 0,58 0,81
5 Cá trích 0,97 0,69
6 Mực tươi 0,15 0,34
7 0,44 0,25
8 Cá chép 0,11 0,24
9 Cá trê 0,07 0,21
10 Tôm 0,26 0,20
11 Cá ngừ 0,04 0,18
12 Cá thu 0,67 0,16
13 Ghẹ 0,17 0,15
14 Cá đối 0,22 0,11

(Bảng thành phần thực phẩm Việt Nam & FAO)

Dù hiểu được vai trò của EPA, DHA, tuy nhiên không phải ai cũng bổ sung đầy đủ. Vậy khi nào cần bổ sung EPA, DHA và bổ sung như thế nào la khoa học và hợp lý?

Trước hết là bà mẹ mang thai. Như ta đã biết EPA, DHA qua nhau thai nuôi thai nhi và góp phần hình thành não bộ và mắt của thai nhi. Do đó bà mẹ mang thai cần được bổ sung đầy đủ. Theo như khuyến nghị của chính phủ Mỹ 2010, mỗi tuần phụ nữ mang thai nên dùng 300gr hải sản đa dạng (tương đương với 300-800mg DHA/ngày).

Ngoài ra, DHA vẫn tồn tại trong sữa mẹ. Chính vì vậy, bà mẹ vẫn cần phải bổ sung thực phẩm giàu DHA. Trong bữa ăn của trẻ (tập ăn dặm và của trẻ lớn), cha mẹ cần phải tuân thủ nguyên tắc ăn đầy đủ đa dạng thực phẩm để đảm bảo các dưỡng chất thiết yếu cho sinh hoạt và phát triển toàn diện.

Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều loại thực phẩm chức năng – thuốc đa dạng về giá và nguồn gốc xuất xứ có chứa EPA, DHA hay omega 3-6-9 hay các viên dầu cá. Nhìn chung thành phần DHA EPA trong từng viên dao động 300-1000mg tương ứng với nhu cầu hàng ngày. Vậy chúng ta có nên sử dụng như biện pháp thay thế không?

Thực phẩm Viên uống DHA/Omega
Giá tiền Rẻ Mắc
1)    Mức độ thiết yếu Thiết yếu Không thiết yếu

Bổ sung bằng chế độ ăn

2)    Mức độ chấp nhận Cao/chế biến nhiều món ngon Thấp/Các viên dầu cá thường tanh
3)    Mức độ tiện lợi Thấp Cao
4)    Đối tượng phù hợp Mọi người – mọi nhà – mọi đối tượng Trẻ chán ăn

Phụ nữ mang thai hay cho con bú có chế độ ăn không cung cấp đủ

Người già yếu có chế độ ăn thiếu.

Người suy nhược…

5)    Tính an toàn Cao

Phụ thuộc nguồn gốc thực phẩm, cách chế biến, bảo quản

Phụ thuộc vào vị trí địa lý vùng biển có ô nhiễm thủy ngân hay không. Hiện tại ở VN chưa có báo cáo ghi nhận biển bị ô nhiễm thủy ngân

Tùy thuộc cách bảo quản tại nhà

Tùy thuộc cách vận chuyển (hàng xách tay/nhập khẩu..)

Không có tình trạng ngộ độc thủy ngân do dầu cá

Có thể có triệu chứng đường tiêu hóa nếu dùng nhiều

Có khả năng dị ứng thuốc

6)    Tính lâu dài Không/Sử dụng một thời gian vẫn nên chuyển sang dạng thực phẩm.

Tương tự như vậy, sữa và các chế phẩm từ sữa trong nhưng năm gần đây cũng được bổ sung DHA. Sau hai tuổi, cha mẹ vẫn có thể cho trẻ uống sữa công thức hay có thể cho trẻ dùng sữa hộp pha sẵn (có thể có hoặc không có bổ sung DHA) và quan trọng vẫn là chế độ ăn thích hợp. Nói chung, ở trẻ nhỏ sữa tốt là sữa trẻ thích uống, phù hợp kinh tế gia đình và dễ mua.

Hoa thơm cũng bởi người trồng
Con nên hình vóc nhờ lòng mẹ cha
Dinh dưỡng nào có lơ là
Bữa ăn đủ chất đậm đà tình thương
Bé khỏe trí não tinh tường
Bước đi vững chắc trên đường tương lai.

BS CK1 Đinh Xuân Bình
Khoa Dinh dưỡng – Tiết chế
Bệnh viện Nhi đồng Thành phố